Urządzenia blokowe

W urządzeniach mechanicznych kluczowych i mechanicznych scentralizowanych zależności pomiędzy nastawniami, a także utwierdzenie przebiegu reazlizowane jest przy pomocy bloków elektromechanicznych, umieszczonych w aparatach blokowych. Blok elektromechaniczny jest rodzajem zamka elektrycznego i może przyjmować dwa stany: zablokowany i odblokowany. Zablokowanie bloku odbywa się ręcznie poprzez naciśnięcie klawisza blokowego, a odblokowanie dokonywane jest na drodze elektrycznej, przy pomocy elektromagnesu. Stan bloku uzależniany jest mechanicznie lub elektrycznie od innych elementów nastawnicy.

Aparat blokowy

Wyróżnia się bloki prądu stałego pracujące indywidualnie oraz współpracujące ze sobą bloki prądu przemiennego.

Blok prądu stałego

Bloki tego typu najczęściej wykorzystywane są jako bloki przebiegowo-utwierdzające (Pu). Zablokowanie bloku przebiegowo-utwierdzającego powoduje utwierdzenie przebiegu i jest warunkiem niezbędnym do podania sygnału zezwalającego, a zwolnienie bloku następuje po przejeździe pociągu, przy współpracy z czujnikami lub obwodami torowymi.

Blok prądu stałego składa się z trzech poruszających się pionowo prętów - przyciskowego, zatrzaskowego i ryglowego. Pręt przyciskowy połączony jest z klawiszem blokowym, umieszczonym na górze aparatu blokowego. W stanie odblokowanym pręty znajdują się w położeniu górnym, a kotwica elektromagnesu opiera się o dolną część języczka zatrzaskowego, pozostając w położeniu górnym. Przy wciśnięciu klawisza pręty obniżają się, nosek pręta zatrzaskowego powoduje odchylenie języczka zatrzaskowego i kotwica elektromagnesu odpada. Po zwolnieniu klawisza języczek zatrzaskowy pozostaje odchylony opierając się o kotwicę elektromagnesu, a nosek pręta zatrzaskowego zostaje zatrzymany w wycięciu języczka zatrzaskowego, utrzymując pręt zatrzaskowy i ryglowy w położeniu dolnym.

Zwolnienie bloku następuje z chwilą zamknięcia obwodu elektromagnesu - wówczas przyciągnięta kotwica elektromagnesu zwalnia języczek zatrzaskowy, a pręty zostają zwolnione i wysuwają się do położenia górnego pod wpływem działania sprężyny. Stan bloku może być kontrolowany przy pomocy tarczki barwnej, widocznej w okienku aparatu blokowego. Dla bloku przebiegowo-utwierdzającego w stanie odblokowanym widoczny jest czerwony kolor tarczki, a po zablokowaniu (utwierdzeniu przebiegu) kolor biały.

Blok prądu przemiennego

Bloki prądu przemiennego umożliwiają uzależnienie działania urządzeń na różnych posterunkach. Bloki prądu przemiennego pracują parami, przy czym jeden z bloków zawsze jest zablokowany, a drugi odblokowany. Zablokowanie jednego z bloków powoduje odblokowanie drugiego.

Podobnie jak w bloku prądu stałego, klawisz bloku prądu przemiennego porusza prętami przyciskowym, zatrzaskowym i ryglowym. Po wciśnięciu klawisza blokowego nosek pręta zatrzaskowego odchyla języczek zatrzaskowy, którego górna część przechodzi swobodnie pod wyciętą ośką obrotowej tarczki. Następnie uruchamiany jest induktor blokowy napędzany korbką lub elektrycznie, dający napięcie przemienne ok. 95 V, 12 Hz. Obwód zamknięty jest od induktora blokowego przez zestyk zamknięty prętem przyciskowym i przez elektromagnesy obu współpracujących bloków. Prąd przemienny powoduje wahadłowe ruchy kotwicy elektromagnesu, pod wpływem których tarczka opada. Języczek zatrzaskowy zostaje unieruchomiony w odchylonym położeniu przez obróconą wyciętą ośkę tarczki, utrzymując pręt zatrzaskowy i ryglowy w położeniu dolnym. W stanie tym zastawka przyciskowa jest odchylona i uniemożliwia ponowne wciśnięcie klawisza blokowego.

Blok elektromechaniczny prądu przemiennego (odblokowany).

Odblokowanie współpracującego bloku przebiega w podobny sposób, przy czym przy górnym położeniu pręta przyciskowego zamknięty jest obwód z induktora blokowanego bloku, a pod wpływem działania sprężyny wodzik powoduje obrócenie tarczki w położenie górne. Po zwolnieniu języczka zatrzaskowego przez wyciętą ośkę pręt zatrzaskowy i ryglowy wysuwają się do położenia górnego. Stan bloku może być kontrolowany przy pomocy tarczki barwnej oraz wskazówki kotwicy elektromagnesu.

Uzależnianie bloków od innych urządzeń

Zamki podblokowe

Stan bloku uzależniany może być od innych urządzeń elektrycznie (za pomocą zastawek elektrycznych nad klawiszem blokowym, zestyków poruszanych prętem przyciskowym, zależności elektrycznych w obwodzie elektromagnesu) i mechanicznie, za pomocą zamków podblokowych lub zawórek blokowych, współpracujących z prętem ryglowym. Zamki podblokowe, stosowane głównie w urządzeniach kluczowych, uzależniają możliwość zablokowania bloku/wyjęcia klucza z zamka od obecności klucza/stanu bloku. Zawórki są mechanizmami uzależniającymi stan bloku od położenia suwaków sygnałowych lub przebiegowych.

Zastawki elektryczne

Zastawka elektryczna

Zastawki elektryczne umieszczane są nad blokami elektromechanicznymi i są mechanicznie sprzężone z klawiszem blokowym. Ich rolą jest uzależnienie możliwości blokowania bloku od warunków kontrolowanych elektrycznie. Wyróżnia się zastawki na prąd ciągły i zatrzaskowe. Zastawka na prąd ciągły uzależnia możliwość wciśnięcia klawisza od zamknięcia obwodu zastawki. Działanie zastawki zatrzaskowej opiera się na zasadzie podobnej jak w bloku prądu stałego - zamknięcie obwodu zastawki powoduje jej zwolnienie, a po wciśnięciu klawisza blokowego zostaje ponownie zablokowana.

Zawórki blokowe

Zawórki blokowe (przebiegowe)

Zawórki umieszczone są w podstawie blokowej (pod aparatem blokowym), za szybką kontrolną. Zawórka składa się z części górnej, poruszanej prętem ryglowym bloku, oraz dolnej, obracającej się na wałku wraz z ruchem suwaka/suwaków w skrzyni zależności. Kształt tych części zależy od sposobu wzajemnego uzależnienia bloku i suwaków.

Zawórka przebiegowa

Zawórka przebiegowa uzależnia stan bloku od suwaka przebiegowego. Zawórki takie stosowane są w blokadzie stacyjnej. Podobnej konstrukcji zawórka końcowa, umieszczana pod blokiem Ko, uzależnia możliwość blokowania bloku od położenia dźwigni sygnałowej. Wycięcie w kołnierzu zawórki posiada luz - umożliwia to częściowe przełożenie drążka przebiegowego przy usterce urządzeń blokowych i pomocnicze zamknięcie przebiegu.

Zawórka przebiegowo-sygnałowa

Zawórka przebiegowo-sygnałowa po zablokowaniu bloku Pu zwalnia dźwignie sygnałowe i zamyka drążek przebiegowy. Wałki obu segmentów poruszają się na jednej osi, przy czym wałek segmentu przebiegowego jest drążony. Zawórka napędzana jest dwoma prętami bloku - przyciskowym oraz ryglowym. Klamka poruszana prętem ryglowym zamyka suwak przebiegowy bądź sygnałowy, przyciskowym - sygnałowy (segment sygnałowy zwalniany jest dopiero po zablokowaniu bloku i zwolnieniu klawisza).

Zawórka przeciwwtórna

Zawórki przeciwwtórne stosowane są w blokadzie stacyjnej i uniemożliwiają wielokrotne przełożenie dźwigni sygnałowej przy otrzymaniu jednego nakazu/zgody. Przy przekładaniu dźwigni wahadełko wychyla się i klamka zastawcza opada, uniemożliwiając ponowne przełożenie dźwigni. Klamka wraca do zasadniczego położenia po kolejnym odblokowaniu bloku. Podobnej budowy zawórki początkowe oraz pozwolenia stosowane są w blokadzie liniowej. Zawórka pozwolenia wyróżnia się tym że połączona jest prętem z sąsiednią zawórką początkową blokady i zwalnia się razem z nią.