Beskidzka Strona Kolejowa
 » wstęp
 » aktualności
 » urządzenia srk
 » sygnalizacja
 » łączność
 » ruch kolejowy
 » sieć kolejowa
 » słownik srk
 » symulator ISDR
 » wagony towarowe
 » linia 117
 » fotogaleria
 
 » forum ISDR
 » mapa strony
 » o autorze
 » kontakt
 » linki

Linia 117 Kalwaria Zebrzydowska Lanckorona
- Bielsko-Biała Główna

Spis treści:

1. Informacje ogólne
2. Przebieg linii
3. Historia linii
 3.1. Budowa
 3.2. Okres do I Wojny Światowej i plany linii Żywiec - Oświęcim
 3.3. Lata międzywojenne
 3.4. II Wojna Światowa
 3.5. Okres pomiędzy II Wojną Światową a elektryfikacją
 3.6. Elektryfikacja i modernizacja linii
 3.7. Lata współczesne

Podstrony:
  • Stacje i przystanki na linii Kalwaria Zebrzydowska Lanckorona -
    Bielsko-Biała Główna

1. Infor­macje ogólne

Linia kole­jowa Kalwaria Zebrzy­dowska Lancko­rona - Bielsko-Biała Główna (nr Id-12: 117, nr tabeli SRJP: 139) jest lokalną, jednoto­rową, zelek­tryfiko­waną linią o długości ok. 59 km, biegnącą pomiędzy woje­wództwem mało­polskim i śląskim. Łączy Kalwarię Zebrzy­dowską, stanowiąc odgałę­zienie trasy Kraków - Zako­pane, z Bielskiem-Białą, przebie­gając przez miasta Wado­wice, Andrychów i Kęty (rys. 1). Przewozy na linii stanowią głównie dojazdy do szkół i pracy w Bielsku-Białej oraz innych miejsco­wościach, choć przez wiele lat jej rola spadała wskutek zaniedbań w utrzy­maniu infrastruk­tury i pogarsza­jącej się oferty przewo­zowej. Obecnie prowa­dzony jest na niej niewielki ruch pociągów oso­bowych o relacjach m.in. Bielsko-Biała Główna - Wado­wice i Bielsko-Biała Główna - Kraków Główny, choć niekiedy poja­wiają się na niej pociągi dale­kobieżne, traso­wane przez Bielsko-Białą, Wado­wice i Kalwarię Zebrzy­dowską do Zakopanego.


Rys. 1. Orienta­cyjna mapa linii Kalwaria Zebrzy­dowska Lancko­rona -
Bielsko-Biała Główna 

2. Przebieg linii

Linia ma charakter podgórski, przebie­gając malow­niczo pomiędzy licznymi wzgórzami. Pierwszy odcinek prowadzi z Kalwarii Zebrzy­dowskiej przez wzniesienia Pogórza Wielic­kiego do Wadowic, przekra­czając przed stacją Wado­wice rzekę Skawę. W Wado­wicach, największej stacji pośredniej na linii, a niegdyś cztero­kierun­kowym węźle, rozpo­czyna i kończy bieg część pociągów pasa­żerskich. Dalej linia przebiega wzdłuż północnych stoków Beskidu Małego przez Andrychów, Kęty i Kozy do Bielska-Białej, przekra­czając rzeki Wieprzówkę w Andry­chowie, Sołę w Kętach oraz Białą w Bielsku-Białej i wspinając się na ich wodo­działy. Linia ma kręty przebieg z wieloma łukami, z promie­niami poniżej 200 m oraz pochyle­niami dochodzą­cymi do 18‰.

W tabl. 1 przedsta­wiono listę stacji i przystanków linii wraz z ich kilomet­rażem i orienta­cyjną wyso­kością n.p.m. (na podstawie map topo­graficznych). Odnoś­niki w tablicy prowadzą do krótkich opisów poszcze­gólnych obiektów.

Tabl. 1. Stacje i przystanki linii Kalwaria Zebrzy­dowska Lancko­rona -
Bielsko-Biała Główna
kmrodzajnazwa± wys. m n.p.m.
0.000STKalwaria Zebrzy­dowska Lanckorona290
1.510PO*Kalwaria Zebrzydowska290
≈5.300M**Barwałd Górny (mijanka)310
5.887POBarwałd Górny310
7.950POBarwałd Średni290
11.218PO*Klecza Górna275
14.362POKlecza Dolna270
17.483STWadowice260
22.020POChocznia290
23.700POChocznia Górna310
27.795POInwałd345
30.512STAndrychów345
32.484BSZ***Andoria330
33.766POAndrychów Górnica345
36.938POBulowice305
39.000POZamek Bulowicki290
41.976STKęty275
44.095POKęty Podlesie280
48.007POKozy Zagroda340
50.097STKozy360
52.294POKrzemionki375
57.095STBielsko-Biała Wschód300
58.463STBielsko-Biała Główna305
oznaczenia: ST - stacja, PO - przystanek oso­bowy, PO* - stacja zlikwido­wana, obecnie przystanek oso­bowy, M** - mijanka nie oddana do eksploa­tacji, zlikwido­wana, BSZ*** - bocznica szlakowa, zlikwidowana

3. Historia linii

3.1. Budowa

Początki kolei w regionie sięgają czasów Monarchii Austro-Węgierskiej, pod którą ta część Polski, zwana potocznie Galicją, podle­gała do I Wojny Światowej. Linia kole­jowa do Bielska doprowa­dzona została z Dziedzic (obecnie Czechowice-Dziedzice) w 1855 r. przez prywatne towa­rzystwo akcyjne, C.K. (Cesarsko-Królewską) Uprzy­wilejo­waną Kolej Północną Cesarza Ferdy­nanda (K.K. Privile­girte Kaiser-Ferdinands-Nordbahn - w skrócie KFNB), a w 1878 r. została przedłu­żona do Żywca[5]. Stacja Kalwa­rya (od okresu między­wojen­nego Kalwaria Lancko­rona, od 1993 r. Kalwaria Zebrzy­dowska Lancko­rona) wybudo­wana została wraz z odcinkiem Sucha (obecnie Sucha Beskidzka) - Skawina w 1884 r., który podlegał pod Cesarsko-Królewskie Koleje Państwowe[2].

Starania o budowę kolei z Bielska do Wadowic władze miejskie poło­żonych na tej trasie miejsco­wości czyniły już od przełomu lat 60 i 70 XIX wieku. Rząd aus­triacki udzielił pozy­tywnej odpo­wiedzi na te starania w 1883 r., a w 1884 r. powo­łano konsorcjum zain­tereso­wanych władz miejskich i rozpo­częto wyty­czanie linii. Ze względów strate­gicznych, na żądanie rządu austriac­kiego projekt linii przedłu­żony został do Kalwarii[1].

Wyznaczenie przebiegu linii nie obyło się bez przeszkód ze strony właści­cieli poło­żonych na trasie dóbr ziemskich. Z powodu ich protestów zmieniono projekto­wany przebieg odcinka Wado­wice - Kalwaria, który pierwotnie plano­wano wybu­dować przez Kleczę, Wysoką i Stanisław do Przytkowic, kilka kilo­metrów na północ od osta­tecznie wyzna­czonej trasy[10]. Podobny problem napot­kano na fragmencie od Kęt Podlesia do Kóz, który począt­kowo plano­wano wybu­dować wzdłuż potoku Leśniówka i dalej gruntami właści­ciela Kóz, Stanis­ława Kluckiego. Wskutek jego starań linia wyzna­czona została jednak przez grunty chłopskie, ok. 2 km dalej na północ[4]. Odmienne podejście do budowy linii miały władze miejskie, które zdawały sobie sprawę z przyno­szonych przez nią korzyści gospo­darczych. Po dotarciu do Kęt pierwszych infor­macji o możli­wości budowy linii Rada Gminy w 1869 r. podjęła uchwałę, zgodnie z którą miasto zobowią­zało się bezpłatnie odstąpić pas gruntów w celu umożli­wienia przeprowa­dzenia linii jak najbliżej centrum miasta[4].

Koncesję na budowę i eksploa­tację całej linii Bielsko - Kalwaria otrzy­mała KFNB w 1886 r.[1] Roboty na odcinku Bielsko - Wado­wice wykony­wała firma R. von Pischof, zatrud­niając robot­ników miejscowych oraz sprowa­dzonych z włoskiego Tyrolu, natomiast na odcinku Wado­wice - Kalwaria prace wykony­wała firma Epstein & Blau. Roboty ziemne rozpo­częto w 1885 r. wykorzys­tując prawdopo­dobnie prymi­tywne ręczne narzędzia, a w 1887 r. przejezdny był już odcinek z Bielska do Andry­chowa. Cała trasa Bielsko - Kalwaria otwarta została 01.06.1888 r.[1] Równo­cześnie oddano do użytku linię Bielsko - Cieszyn, która wraz z linią Bielsko - Kalwaria stano­wiła część trasy tzw. Kolei Miast Śląskich i Gali­cyjskich. Powstały również łącznice umożliwia­jące przejazd z Białej w kierunku Cieszyna, z pomi­nięciem stacji Bielsko, oraz ze stacji Kalwa­rya Zebrzy­dowska w stronę Skawiny, z pomi­nięciem stacji Kalwarya.

Fot. 1. Kęty, 1905 r. Typowy dla kolei Austro-Węgier budynek stacyjny. 
źródło: www.fotopolska.eu, Domena Publiczna (dostęp: 15.12.2016)

Na poło­żonych wzdłuż linii stacjach w Białej, Kozach, Kętach, Andry­chowie, Wado­wicach, Kleczy Górnej i Kalwarii Zebrzy­dowskiej wybudo­wano charakterys­tyczne dla Monarchii Austro-Węgierskiej budynki dworcowe, z ceglaną ele­wacją i naczółko­wymi dachami. Urzą­dzone były w nich pomiesz­czenia dla dyżur­nego ruchu, kasy, pocze­kalnia, restau­racja dworcowa, a na piętrze mieszkanie dla naczel­nika stacji[4]. Budo­wane wówczas stacje typowo posia­dały cztery tory stacyjne o układzie usko­kowym (z każdego kierunku wjazd "na wprost" prowadził na inny tor - układ taki do dziś posiada stacja Andrychów), ze zwrotni­cami przestawia­nymi ręcznie i bez urządzeń sygnalizacyjnych.

3.2. Okres do I Wojny Światowej i plany linii Żywiec - Oświęcim

Po otwarciu linii Bielsko - Kalwaria kurso­wały po niej dwie pary pociągów osobowo-towarowych, a czas podróży z Bielska do Kalwarii wynosił ok. 3 h 40 min. Pociągi te najprawdopo­dobniej obsługi­wały paro­wozy typu Vd z fabryki Wiener Neustadt (późniejsza seria Th16 na PKP) i paro­wozy typu IX oraz dwuo­siowe wagony II i III klasy[1]. Wagony te próbnie zastą­piono nowszymi wago­nami Pullmana, z których jednak zrezygno­wano ze względu na łuki o małych promieniach[4]. Do I Wojny Światowej ruch na linii był niewielki, z przewagą dojazdów do szkół. Tuż przed I Wojną Światową linią Bielsko - Kalwaria kursował pociąg pocztowy z Cieszyna przez Białą, Wado­wice i Kraków do Lwowa[10].

a) b) 
Rozkłady jazdy linii Bielitz - Kalwarya: a) lato 1888 r., b) lato 1910 r. 
źródło: a) Silesia nr 67/1888, b) Silesia nr 102/1910

W 1899 r. stacja Wado­wice stała się stacją węzłową za sprawą budowy linii Trzebinia - Spytko­wice - Wado­wice - Skawce. Układ torowy stacji został rozsze­rzony z czterech do siedmiu torów oraz rozbudo­wano budynek dworca. W 1906 r. nastą­piło upaństwo­wienie KFNB[1]. W tym samym czasie poja­wiały się plany rozbu­dowy sieci kole­jowej o nowe odcinki, m.in. Łodygo­wice - Buczko­wice, a także Żywiec - Oświęcim przez Kęty[5]. Pierwsze infor­macje o planach budowy linii Żywiec - Oświęcim poja­wiły się w prasie w 1908 r., a w 1912 r. udzie­lona została koncesja na prace przygoto­wawcze i opraco­wano projekt trasy, którego wyko­nanie powie­rzone było firmie Czeczo­winska i Ska. z Wiednia.

Fot. 2. Kolejka wąsko­torowa na terenie budowy zapory w Porąbce, lata 1931-1936. W tle, na lewym brzegu widoczne wieże zamknięć wlotów do sztolni. Plano­wana linia przebiegać miała prawym brzegiem, tuż nad przyszłą zaporą. 
fotografia ze zbiorów własnych, autor nieznany

Rys. 2. Przybliżony przebieg plano­wanej linii Żywiec - Oświęcim, odtwo­rzony na podstawie infor­macji prasowych oraz starych i współczesnych map topograficznych 

Linia Żywiec - Oświęcim miała zaczynać się na stacji Żywiec i odchodzić łukiem w kierunku wschodnim, przeci­nając rzekę Sołę, za którą zaplano­wano stację Żywiec Miasto. Następnie miała prowadzić wzdłuż drogi powia­towej do Kęt i wschodniego brzegu planowa­nego już wówczas Jeziora Międzybrodz­kiego, biegnąc zboczem nad zaporą wodną i przechodząc przez stacje Zadziele, Międzyb­rodzie, Porąbka i Czaniec. Do stacji Kęty linia wbiegać miała łukiem od strony zachodniej, następnie krótkim fragmentem biec obok toru Kęty - Andrychów i odchodzić w kierunku północnym. Dalsza część trasy przebiegać miała przez nizinny teren doliny Soły, ze stacjami pośred­nimi Malec, Osiek i Grojec. Przy stacji Grojec przewidy­wano budowę mostu na plano­wanym kanale żeglu­gowym Odra - Wisła (Bohumin - Dziedzice - Zator - Kraków). W Oświę­cimiu plano­wano wybu­dować nową stację po wschodniej stronie miasta, za którą linia miała łączyć się z odcinkiem Spytko­wice - Oświęcim, przekraczać Sołę istnie­jącym mostem i kończyć się w stacji Oświęcim (rys. 2). Linia taka, gdyby powstała, prze­jęłaby znaczną część ruchu tranzyto­wego z zachodniej Galicji w kierunku Węgier, co niewąt­pliwie miałoby istotny wpływ na rozwój regionu. Reali­zacji nie docze­kała się m.in. z powodu trudnej sytu­acji finan­sowej C.K. Monarchii i zbliża­jącej się I Wojny Światowej, przed którą wolne środki przezna­czane były na zbrojenia[5].

3.3. Lata międzywojenne

Po I Wojnie Światowej linia przeszła pod zarząd Polskich Kolei Państwowych, z czym wiązały się liczne zmiany organiza­cyjne. Do obsługi uży­wano począt­kowo aus­triackich wagonów i paro­wozów, które stopniowo wypie­rane były przez polskie. W latach 1934-1935 jedna para pociągów Kraków - Andrychów obsługi­wana była przez wagony moto­rowe. W Wado­wicach poja­wiły się pociągi daleko­bieżne kursu­jące linią Trzebinia - Skawce: w 1929 r. sezo­nowy pociąg pospieszny Kato­wice - Zako­pane, a w 1936 r. pociągi przyspie­szone relacji Warszawa - Zako­pane, przekwa­lifiko­wane później na pospieszne[1]. Prawdopo­dobnie w latach 30 zamknięta została łącznica z Kalwarii Zebrzy­dowskiej w kierunku Skawiny, jednak zdemonto­wany rozjazd został odbudo­wany przed II Wojną Światową na potrzeby wojska[2].

a) b) 
Rozkłady jazdy linii Kalwaria Lancko­rona - Bielsko: a) lato 1922 r., b) lato 1939 r. 
ze zbiorów ksiezyc_nad_gieesem

3.4. II Wojna Światowa

Po wybuchu II Wojny Światowej po linii przejeż­dżały transporty wojskowe oraz pociągi ewakua­cyjne. Ostatni pociąg ewakua­cyjny z Wadowic w kierunku wschodnim odjechał 3.09.1939 r., a po jego przejeździe wysa­dzony został przez polskich saperów most na Skawie[10]. Podczas oku­pacji hitle­rowskiej tereny na zachód od Skawy wraz z Wadowi­cami wcielone zostały do III Rzeszy, a tereny po stronie wschodniej znalazły się w granicach General­nego Guberna­torstwa ze stolicą w Krakowie. Na stacji Wado­wice urzą­dzono poste­runek urzędu celnego, a bezpoś­rednie połą­czenia Bielsko - Kalwaria Lancko­rona uległy likwi­dacji i zostały zastą­pione połącze­niami Bielsko - Wado­wice - Skawce - Sucha oraz Wado­wice - Kalwaria Lanckorona[1]. Po nadejściu ofen­sywy radzieckiej w 1945 r. wycofu­jący się okupant wysadził ponownie most na Skawie, a także most na Sole w Kętach[4, 10].



Rozkłady jazdy linii Bielitz - Wado­wice - Sucha w czasach oku­pacji, 1944 r. 
źródło: http://pkjs.de/bahn/Kursbuch1944 (dostęp: 15.12.2016)

Podczas II Wojny Światowej na odcinku Wado­wice - Kalwaria Lancko­rona doszło do jednej z najtragicz­niejszych katastrof w historii polskich kolei[9]. Dnia 24.11.1944 r. po godzinie 15 ze stacji Wado­wice wypra­wiony został w kierunku Kalwarii Lancko­rony wojskowy pociąg pospieszny z rozkazem "A", bez postoju na całym odcinku. Dyżurny ruchu stacji Kalwaria Lancko­rona nie zapisał zgłoszenia wyjazdu i z nieznanej przyczyny opuścił poste­runek. Zastępu­jący go zawia­dowca, nie wiedząc o pociągu wojskowym, wyprawił do Wadowic pociąg pospieszny relacji Zako­pane - Kraków, który skiero­wany został drogą objaz­dową przez Wado­wice i Spytko­wice z powodu działań party­zantów na odcinku Kalwaria Lancko­rona - Skawina. Po powrocie, dyżurny ruchu stacji Kalwaria Lancko­rona zorien­tował się w sytu­acji i powia­domił o zagro­żeniu dyżurnych ruchu stacji Kalwaria Zebrzy­dowska oraz Klecza Górna. W tym czasie pociąg wojskowy minął już jednak stację Klecza Górna, a obsada pociągu pospiesz­nego nie zauwa­żyła lub zignoro­wała sygnały nakazu­jące zatrzy­manie, poda­wane przez dyżur­nego ruchu w Kalwarii Zebrzy­dowskiej, która wówczas nie posia­dała sema­forów wyjaz­dowych. Dyżurny ruchu stacji Kalwaria Zebrzy­dowska wysłał za pociągiem pospiesznym parowóz przeto­kowy, który gwizdawką miał dawać sygnały ostrze­gawcze, jednak katas­trofa była już nieunik­niona. Do czoło­wego zderzenia doszło ok. 300 m na wschód od obec­nego przystanku Barwałd Średni, w miejscu o utrud­nionej widocz­ności, przez co maszy­niści do ostatniej chwili nie zdawali sobie sprawy z zagro­żenia. Liczba ofiar śmiertelnych jest trudna do oszaco­wania, ale mogła przekraczać 100 osób, którymi byli głównie pasaże­rowie zatłoczo­nego pociągu pospiesz­nego, zestawio­nego ze starych aus­triackich wagonów o drewnianej konstrukcji. Katas­trofa pozos­tała w cieniu wydarzeń II Wojny Światowej i niewiele było wiadomo na jej temat w latach powo­jennych. Od 2004 r. wyda­rzenie upa­miętnia monument usta­wiony obok miejsca katastrofy[9].

3.5. Okres pomiędzy II Wojną Światową a elektryfikacją

Zniszczone w wyniku działań wojennych mosty na Skawie i Sole odbudo­wane zostały jako drewniane, prowizo­ryczne. Mosty żelazne powstały w ich miejscu kilka­naście lat później[4, 11]. W latach 40 osta­tecznie zlikwido­wano łącznicę w Kalwarii Zebrzy­dowskiej, a później w jej miejscu przez jakiś czas funkcjo­nował tor odstawczy stacji Kalwaria Zebrzydowska[2]. Z powodu braku taboru, w ruchu pasa­żerskim począt­kowo uży­wano wagonów towa­rowych z ławkami ustawio­nymi przy ścianach, nazy­wanych "krowia­kami". Zastępo­wano je stopniowo m.in. "bocznia­kami" wycofywa­nymi z ważniejszych tras, jednak w ruchu pasa­żerskim okre­sowo spoty­kane były aż do 1962 r.

Fot. 3. Kęty, zima 1963 r. Pociąg w kierunku Wadowic prowa­dzony przez Ty2 opuszcza stację. Za lokomo­tywą widoczny semafor wjazdowy na swoim pierwotnym miejscu (głowica rozjaz­dowa znajdo­wała się bezpo­średnio za peronem), po lewej stronie tor wyciągowy i odga­łęzienie bocznicy ZML Kęty. 
fot. Edmund Witkowski, źródło: www.info.kety.pl (dostęp: 15.12.2016)

W 1963 r. na linii poja­wiły się wagony bezprzedzia­łowe z miękkimi siedze­niami produkcji zakładów H. Cegiel­skiego w Poznaniu, a od 1973 r. wagony piętrowe serii Bipa produkcji NRD, w godzinach szczytu kursu­jące po dwa zespoły[11].

a) b) 
Rozkłady jazdy linii Kalwaria Lancko­rona - Bielsko-Biała Główna:
a) lato 1953 r., b) 1966/67 r. 
ze zbiorów ksiezyc_nad_gieesem

Pociągi pasa­żerskie obsługi­wane były przeważnie przez paro­wozy Tkt48 z parowo­zowni Sucha, a pociągi towa­rowe przez paro­wozy Ty2, rzadziej Tr203. Do połowy lat 60 ruch pasa­żerski stano­wiły wyłącznie pociągi lokalne oraz jeden pociąg przyspie­szony pomiędzy Bielskiem i Krakowem. W 1965 r. w Wado­wicach pojawił się pociąg pospieszny "Tatry" relacji Warszawa - Zako­pane, kursu­jący linią Trzebinia - Skawce z postojem w Wado­wicach, przekwa­lifiko­wany później na ekspre­sowy. W pierwszych latach kurso­wania obsługi­wany był on przez lokomo­tywy serii SM41, później SM/SP42, a niekiedy trakcją parową. W tych latach na linii Kalwaria Lancko­rona - Bielsko-Biała Główna kurso­wało ok. 10-13 par pociągów oso­bowych na dobę, a na linii Trzebinia - Skawce ok. 8-9 par[11].

Fot. 4. Kęty, 28 czerwca 1974 r. Poranny pociąg z Wadowic do Bielska-Białej, prowa­dzony przez TKt48, przejeżdża przez most na Sole. 
fot. Geoff Plumb, źródło: www.plumbloco.co.uk (dostęp: 15.12.2016)

Na początku lat 70 poja­wiły się lokomo­tywy SM/SP42 z Trzebini, które stopniowo zaczęły przejmować ruch pasa­żerski i towa­rowy na liniach Kalwaria Lancko­rona - Bielsko-Biała Główna oraz Trzebinia - Skawce. Ze względu na trudny profil linii Kalwaria Lancko­rona - Bielsko-Biała Główna, w 1974 r. próbnie wprowa­dzono do jej obsługi lokomo­tywy spali­nowe większej mocy - SP45 z lokomoty­wowni Kraków Płaszów. Lokomo­tywy te osią­gały duże przyspie­szenia, dzięki czemu czas jazdy na odcinku Wado­wice - Bielsko-Biała skrócił się z 1 h 20 min do 1 h 12 min. Ich eksploa­tacja zakoń­czyła się jednak niepowo­dzeniem z powodu łuków o małych promieniach, na których docho­dziło do częstych wyko­lejeń i osta­tecznie lokomo­tywy te zastą­piono przez SM/SP42 w podwójnej trakcji.

Fot. 5. Wadowice, 23 kwietnia 1988. Pociąg 43422 relacji Bielsko-Biała Główna - Kalwaria Lanckorona prowa­dzony przez Ty2-1227 mija nastawnię wyko­nawczą "Wd1". Po lewej stronie widoczne odga­łęzienie bocznicy Fabryki Drutu. 
fot. Paweł Terczyński, źródło: Świat Kolei nr 06/2005

Na przełomie lat 1970/80 z powodu kryzysu ekonomicz­nego powró­ciła trakcja parowa - 3-4 pary pociągów Kalwaria Lancko­rona - Bielsko-Biała Główna obsługi­wane była przez Ty2 z Chabówki, zwłaszcza w okresie grzewczym, kiedy nie można było wyko­rzystać loko­motyw SM42 z powodu braku wyposa­żenia ich w ogrze­wanie parowe. Lokomo­tywy Ty2 spotkać można było w planowym ruchu pasa­żerskim aż do elektryfi­kacji w 1989 r.[11]

a) b) 
Rozkłady jazdy linii Kalwaria Lancko­rona - Bielsko-Biała Główna:
a) 1974/75 r., b) 1984/85 r. 
ze zbiorów Leszka Matuli

Największą frekwencję na linii Kalwaria Lancko­rona - Bielsko-Biała Główna miały poranne i popołud­niowe pociągi pasa­żerskie dowo­żące uczniów szkół średnich i pracow­ników. Dużą popular­nością cieszyły się również pociągi pielgrzym­kowe. W okresie Polskiej Repub­liki Ludowej pierwszeństwo miały jednak przewozy towarów. W latach 50 urucho­miono bocznicę szlakową obsługu­jącą zakłady Andropol i Andoria w Andrychowie[3], a w latach 60 bocznicę Zakładów Metali Lekkich (ZML) w Kętach[4]. Szereg zakładów przemys­łowych obsługi­wany był boczni­cami ze stacji Bielsko-Biała Wschód. Ponadto funkcjono­wały bocznice tartaków w Kętach i Andry­chowie, a także bocznice Fabryki Drutu i Zakładów Papier­niczych w Wado­wicach. Cieka­wostkę techniczną stano­wiła bocznica do zała­dunku urobku z kamienio­łomu piaskowca w Kozach, znajdu­jąca się po wschodniej stronie stacji Kozy. Wyposa­żona była ona w urzą­dzenia przeładun­kowe, silosy magazy­nowe i sortownię, a z kamienio­łomem łączyła ją kolejka linowa o długości ok. 2.5 km z 18 przęsłami, wybudo­wana prawdopo­dobnie jeszcze przed I Wojną Światową. Do 1928 r. w użyciu było 50 wago­ników o ładow­ności 200 kg, po przebu­dowie podnie­sionej do 500 kg. Kolejka została zlikwido­wana w latach 70 z powodu złego stanu technicz­nego, a kamie­niołom zamknięto w latach 90[6]. Po dawnej bocznicy, jak i samej kolejce pozos­tało niewiele śladów.

Regularny ruch towa­rowy na odcinku Bielsko-Biała Główna - Wado­wice kończył się w zasadzie w Andry­chowie, a do Wadowic od strony Bielska kursował zwykle jeden pociąg towa­rowy na dobę. Na odcinku Wado­wice - Kalwaria Lancko­rona pociągi towa­rowe kurso­wały spora­dycznie. Dużym ruchem towa­rowym obcią­żona była za to linia Trzebinia - Skawce, stano­wiąca główny szlak przewozu towarów na Podhale z uwagi na łagodny przebieg doliną Skawy, odmiennie do charaktery­zują­cego się trudnym profilem odcinka Kalwaria Lancko­rona - Skawce. Przez Wado­wice co ok. godzinę przejeż­dżały pociągi towa­rowe relacji Śląsk - Podhale, przewo­żące zwykle węgiel ze Śląska oraz drewno z Podhala do podpie­rania wyrobisk górniczych. Pociągi te miały w składzie do 50-60 wagonów i prowa­dzone były przez dwa, a czasem nawet trzy paro­wozy. Dla podnie­sienia przepusto­wości odcinka Wado­wice - Skawce w Mucharzu powstał poste­runek odstępowy[11]. Trakcja spali­nowa w ruchu towa­rowym poja­wiła się w drugiej połowie lat 70 - uży­wano loko­motyw SM42 z Trzebini i SM31 z Krakowa Płaszowa, rzadziej ST43 z Krakowa Płaszowa lub ST44 z Czechowic-Dziedzic[11].

3.6. Elektryfi­kacja i moderni­zacja linii

Na przełomie lat 1980/90 doko­nano elektryfi­kacji i moderni­zacji linii Kalwaria Lancko­rona - Bielsko-Biała Główna, a także odcinka Trzebinia - Wado­wice. Moderni­zacja pole­gała m.in. na budowie wysokich peronów na stacjach, z czym wiązało się przesu­nięcie torów stacyjnych, a także na wymianie starych, ręcznych urządzeń srk na urzą­dzenia elek­tryczne przekaźni­kowe z sygnali­zacją świetlną. W marcu 1990 r. oddano do użytku po elektryfi­kacji odcinek Wado­wice - Kalwaria Lancko­rona, a w grudniu 1990 r. odcinek Bielsko-Biała Główna - Wadowice[11].

Fot. 6. Wadowice, 17 marca 1988. Przed sema­forami wyjaz­dowymi ocze­kują SP42-107 z pocią­giem 4421 Wadowice - Sucha Beskidzka oraz Ty2-1069 z pocią­giem 43426 Bielsko-Biała Główna - Kalwaria Lanckorona. Trwa wymiana sygna­lizacji na świetlną. Odcinek Wadowice - Skawce wkrótce zostanie zamknięty. 
fot. Andrzej Bożek, źródło: Świat Kolei nr 06/2005

W tym samym czasie trwały już przygoto­wania do budowy zbiornika wodnego na Skawie i zapory wodnej w Świnnej Porębie. W związku z tym w maju 1988 r. zamknięto odcinek Wado­wice - Skawce, a niedługo potem został on rozeb­rany. Po zamknięciu odcinka Wado­wice - Skawce spodzie­wano się zwiększenia ruchu na trasie okrężnej z Wadowic przez Kalwarię Lancko­ronę. Wybudo­wane zostały nowe mijanki w Woźnikach na odcinku Spytko­wice - Wado­wice oraz w Barwałdzie Górnym[11].

a) b) 
Rozkłady jazdy linii Kalwaria Lancko­rona - Bielsko-Biała Główna:
a) 1988/89 r., b) 1990-92 r. 
ze zbiorów Leszka Matuli

Po przemianach gospo­darczych roku 1989 i związanym z nimi zmniejszeniu zain­tereso­wania transportem kole­jowym inwes­tycje te oka­zały się zbędne. Mijanki w Woźnikach i Barwałdzie nie zostały nigdy otwarte, a dodat­kowe tory po kilku latach rozeb­rano. Przerwano prace moderniza­cyjne w Wado­wicach, pozosta­wiając niedokoń­czoną przebu­dowę układu toro­wego, z nieczynną częścią torów stacyjnych. Urzą­dzenia przekaźni­kowe urucho­miono na stacjach Bielsko-Biała Wschód, Kozy, Andrychów i Klecza Górna, natomiast na stacjach Kęty i Wado­wice pozosta­wiono urzą­dzenia ręczne kluczowe, wymie­niając jedynie sygnali­zację na świetlną. Przebu­dowy nie docze­kała się stacja Kalwaria Zebrzy­dowska, która w 1991 r. została zlikwido­wana i przekwa­lifiko­wana na ładownię z przystankiem osobowym[2].

3.7. Lata współczesne

Po elektryfi­kacji ruch na linii Kalwaria Lancko­rona - Bielsko-Biała Główna przejęły elek­tryczne zespoły trakcyjne serii EN57 lub EN71 z Suchej Beskidzkiej, a w ruchu dale­kobieżnym EU06 i EU07 z Krakowa Proko­cimia, czasem ET21. Wagony piętrowe spotkać można było do roku 1991[11]. Od 1993 r. po linii kursować zaczął pociąg pospieszny relacji Szczecin - Zako­pane. Poja­wiały się również pociągi daleko­bieżne kursu­jące przez Spytko­wice, Wado­wice i Kalwarię Lancko­ronę, o relacjach Łódź Kaliska - Zako­pane, Kato­wice - Sucha Beskidzka czy Chrzanów - Rabka Zdrój. Ruch pasa­żerski pod koniec lat 90 zaczął się zmniejszać wraz z pogarsza­jącym się stanem technicznym linii i rosnącą konku­rencją ze strony transportu koło­wego. Ruch towa­rowy stano­wiły głównie pociągi zdawcze z Bielska-Białej Głównej, obsługu­jące stacje Bielsko-Biała Wschód, Kęty i Andrychów, prowa­dzone przez lokomo­tywy SM42 z lokomoty­wowni Czechowice-Dziedzice, a w przypadku cięższych składów przez ET41. Wado­wice obsługi­wane były pocią­gami zdawczymi ze Spytkowic, prowadzo­nymi zwykle lokomoty­wami SM31.

a) b) 
Rozkłady jazdy linii Kalwaria Zebrzy­dowska Lancko­rona - Bielsko-Biała Główna:
a) 1993/94 r., b) 1997/98 r. 
ze zbiorów a) Leszka Matuli, b) ksiezyc_nad_gieesem

Na przełomie lat 1990/2000 nad linią zawisła groźba zamknięcia z powodu nierentow­ności. Dnia 28.05.2000 r. zawie­szony został ruch pociągów oso­bowych na odcinku Wado­wice - Kalwaria Zebrzy­dowska Lancko­rona, jednak kilka miesięcy później, po prostestach samo­rządów został on przywró­cony. Stacja Klecza Górna została zamknięta dla czynności technicznych i stopniowo zaczęto likwi­dować jej tory dodat­kowe. Od 7.10.2002 r. do Wadowic przestały kursować pociągi oso­bowe z kierunku Spytkowic[1].



Rozkłady jazdy linii Kalwaria Zebrzy­dowska Lancko­rona - Bielsko-Biała Główna 2000/01 r. 
ze zbiorów ksiezyc_nad_gieesem

Los linii Kalwaria Zebrzy­dowska Lancko­rona - Bielsko-Biała Główna zdawał się być przesą­dzony po powodzi w 2001 r., w wyniku której uszko­dzony i zamknięty dla ruchu od dnia 06.08.2001 r. został most na Sole w Kętach. Na odcinku Kęty - Kęty Podlesie wprowa­dzono zastępczą komuni­kację autobu­sową, która obsługi­wana była przez MZK Kęty. Przy wsparciu samo­rządów udało się osta­tecznie przepro­wadzić naprawę mostu, który do użytku oddany został 27.01.2003 r.[8] Po przywró­ceniu ruchu przez most na Sole na linii kurso­wało ok. 8 par pociągów oso­bowych, pociąg przyspie­szony "Ornak" relacji Kato­wice - Zako­pane, a od rozkładu jazdy 2005/06 powrócił pociąg pospieszny relacji Szczecin - Zakopane.

Fot. 7. Kęty, 25 czerwca 2006. EU07-065 z pociągiem pospiesznym 83204 relacji Szczecin Główny - Zakopane oczekuje na krzyżo­wanie z pociągiem osobowym. 

We wrześniu 2005 r. poja­wiła się inicja­tywa stworzenia połą­czenia kolejo­wego z Krakowa do Wadowic przeznaczo­nego dla pielgrzymów uda­jących się do sanktu­arium w Kalwarii Zebrzy­dowskiej oraz do Wadowic, które zyski­wały coraz większą popu­larność jako rodzinne miasto papieża Jana Pawła II. Powo­łany został zespół inicja­tywny złożony z przedstawi­cieli spółek Grupy PKP. W pierwszej połowie 2006 r. przeprowa­dzono gruntowny remont części odcinka Kalwaria Zebrzy­dowska Lancko­rona - Wado­wice z wymianą nawierzchni, odno­wieniem budynków stacyjnych, insta­lacją urządzeń ssp na kilku przejazdach oraz przystoso­waniem do prędkości do 70 km/h. Na potrzeby remontu wyko­rzysty­wane były istnie­jące jeszcze tory dodat­kowe dawnych stacji Kalwaria Zebrzy­dowska i Klecza Górna, a po jego zakoń­czeniu tory dodat­kowe w Kalwarii Zebrzy­dowskiej zostały osta­tecznie rozeb­rane. Do obsługi nowego połą­czenia zamó­wiony został specjalnie do tego przystoso­wany zespół trakcyjny typu 14WE produkcji Newag SA, zwany "Pociągiem Papieskim" (EN61-01). Jednostka ta wyróż­niała się malo­waniem oraz multime­dialnym wypo­sażeniem. Regu­larne kursy z 3 parami pociągów rozpo­częły się na początku czerwca 2006 r. Jedno­cześnie ukoń­czona została przerwana na początku lat 90 moderni­zacja stacji Wado­wice, w ramach której dokoń­czono budowę nowego układu toro­wego i przejścia podziem­nego. Nieco później, w 2008 r. oddano do użytku nowe, przekaźnikowo-komputerowe urzą­dzenia srk typu MOR-1, z nową nastawnią przy północnej głowicy stacji. W dalszych etapach plano­wano odbu­dowę mijanki w Kalwarii Zebrzy­dowskiej oraz łącznicy w kierunku Skawiny, jednak plany te nie zostały osta­tecznie zrealizowane[13].

Fot. 6. Wadowice, 31 lipca 2007. Jednostka 14WE-07 obsłu­guje "Pociąg Papieski" nr 522 relacji Wadowice - Kraków Główny. 

W dniu 2.06.2007 r. na linię zawitał parowóz Ty2-953, prowadząc 2 pary pociągów specjalnych relacji Wado­wice - Kęty z okazji 120-lecia budowy linii. We wrześniu 2009 r. z powodu słabną­cego zain­tereso­wania zawie­szone zostały regu­larne kursy "Pociągu papies­kiego", a jednostkę EN61-01 skiero­wano do obsługi regular­nego ruchu pasażerskiego[12]. W późniejszym czasie wznowiono kursy 1 pary w sezonie waka­cyjnym lub na zamó­wienie. Linią Bielsko-Biała Główna - Kalwaria Zebrzy­dowska Lancko­rona w rozkładzie jazdy 2010/11 kursował pociąg pospieszny relacji Gdynia Główna - Zako­pane, a na początku 2010 r. pociąg przyspie­szony relacji Kraków Główny - Bohumin. Ruch towa­rowy na linii stał się spora­dyczny i nieregu­larny, bocznice na stacjach Kęty, Andrychów, Wado­wice, bocznica szlakowa Andoria oraz większość bocznic stacji Bielsko-Biała Wschód zostało zlikwidowanych.

a) b) 
Rozkłady jazdy linii Kalwaria Zebrzy­dowska Lancko­rona - Bielsko-Biała Główna:
a) 2005/06 r., b) 2012/13 r. (połą­czenia Kolei Śląskich) 
źródło: a) SRJP 2005/06, b) Roczny rozkład jazdy pociągów KŚ

Wraz z rozkładem jazdy 2012/13 spółka Koleje Śląskie przejęła od Przewozów Regio­nalnych obsługę większości połączeń kole­jowych w woje­wództwie śląskim, w tym połą­czenia na odcinku Bielsko-Biała Główna - Wado­wice, którym w rozkładzie jazdy nadano ozna­czenie S52. Połą­czenia z Wadowic do Krakowa Głównego, a także bezpoś­rednie połą­czenie Bielsko-Biała Główna - Kraków Główny obsługi­wały nadal Przewozy Regio­nalne. W rozkładzie jazdy dla odcinka Bielsko-Biała Główna - Wado­wice zaplano­wano ok. 10 par pociągów, w tym pociągi relacji Bielsko-Biała Główna - Kęty i Bielsko-Biała Główna - Andrychów. Z powodu braków tabo­rowych na linii czasowo poja­wiły się pociągi prowa­dzone przez EU/EP07 z dwoma wago­nami wypożyczo­nymi od przewoź­nika České Dráhy. Pociągi Kolei Śląskich obsługi­wane były także przez jednostki EN57, wagony moto­rowe DH1 (SN82) lub inny tabor przewoź­nika.

Fot. 9. Kęty, 12 grudnia 2012. Szynobus Kolei Śląskich SA109-011 obsłu­gujący pociąg 39429 relacji Andrychów - Bielsko-Biała Główna wjeżdża na tor drugi celem krzyżo­wania z pociągiem 93520 relacji Bielsko-Biała Główna - Wadowice. 

Obsługa linii powró­ciła do Przewozów Regio­nalnych wraz z rozkładem jazdy 2014/15. Oprócz jednostek EN57 do obsługi linii uży­wane były przez jakiś czas także szyno­busy elek­tryczne serii EN81. Linią kursował ponadto pociąg pospieszny "Oleńka" relacji Warszawa Wschodnia - Kraków Główny przez Często­chowę, Bielsko-Białą, względnie Często­chowa - Kraków Główny, obsługi­wany przez jednostki ED74 lub składy prowa­dzone przez EU/EP07. Podczas Światowych Dni Młodzieży w lipcu 2016 r. na linii poja­wiły się dodat­kowe pociągi i niety­powa obsługa trakcyjna, m.in. jednostki 36WE (Newag Impuls) Kolei Mało­polskich i Kolei Śląskich.

Obecnie (2016 r.) linią Kalwaria Zebrzy­dowska Lancko­rona - Bielsko-Biała Główna kursuje ok. 7 par pociągów oso­bowych. Mimo dużych potoków podróżnych na trasie Bielsko-Biała - Wado­wice - Kraków, czas przejazdu i liczba pociągów nie pozwala na skuteczne konkuro­wanie z transportem kołowym. Nadzieję na poprawę tego stanu daje przyjęty we wrześniu 2015 r. Krajowy Program Kole­jowy do 2023 r., w którym na liście podsta­wowej projektów Regional­nego Programu Operacyj­nego znalazła się rewitali­zacja odcinka Wado­wice - granica woje­wództwa. Pozos­tała część odcinka, od granicy woje­wództwa do Bielska-Białej znalazła się na liście rezerwowej[7].

Bibliografia

[1]Ćwikła M.: "Wado­wice", Świat Kolei nr 6/2005.
[2]Ćwikła M.: "Węzeł kole­jowy Kalwaria Zebrzy­dowska - Kalwaria Zebrzy­dowska Lancko­rona", Świat Kolei nr 4/1997.
[3]Ćwikła M.: "Stacja Andrychów", Świat Kolei nr 5/2003.
[4]Droździk W.: "O kolei - z senty­mentem", Almanach kęcki nr IV, 2000.
[5]Kachel J.: "Galicja na torach, czyli kole­jowa historia Podbes­kidzia", Księży Młyn, Łódź 2013.
[6]Kozieł H.: "Krótka historia kamienio­łomu w Kozach...", http://kozy.vot.pl/o-kozach/kamieniolom-w-kozach/ (dostęp: 10.07.2016).
[7]Krajowy Program Kole­jowy do 2023 r.
[8]"Most w Kętach na Sole otwarty", Dziennik Polski, 28.01.2003, http://www.dziennikpolski24.pl/artykul/­1812064,most-otwarty,id,t.html (dostęp: 10.07.2016).
[9]Nowakowski A.: "Barwałd Średni 1944", Świat Kolei nr 12/2008.
[10]Nowakowski A.: "Zarys dziejów kolei w Wado­wicach (1888-1945)", Wado­viana nr 2/1998.
[11]Nowakowski A.: "Dzieje wado­wickiej kolei po II wojnie światowej", Wado­viana nr 3/1999.
[12]"Pociąg Papieski zatrzyma się. Za mało chętnych", Wyborcza.pl, 12.08.2009, http://miasta.gazeta.pl/krakow/1,44425,6922884,­Pociag_Papieski_zatrzyma_sie__Za_malo_chetnych.html (dostęp: 10.07.2016).
[13]Terczyński P.: "Kole­jowy Szlak Jana Pawła II", Świat Kolei nr 5/2006.
Ostatnia modyfikacja strony: 15.12.2016
powrót do góry
(c) Paweł Okrzesik 2004-2021. Wykorzystywanie materiałów bez wiedzy i zgody autora niedozwolone.