Urządzenia kluczowe

Urządzenia kluczowe stanowią najprostszy i najstarszy sposób zabezpieczenia ruchu. Zwrotnice i wykolejnice nastawiane są dźwigniami umieszczonymi bezpośrednio przy nich i zamykane zamkami kluczowymi. Jeżeli zwrotnica zamykana jest w przebiegach w obu położeniach, posiada zamek podwójny (+/-), jeżeli w jednym - pojedynczy. Zwrotnice i wykolejnice nie zamykane w przebiegach nie muszą mieć zamków.

W pojedynczym zamku kluczowym zwrotnica przestawiona może być po włożeniu klucza, a klucz wyjąć można z zamka pod warunkiem odpowiedniego położenia zwrotnicy (położenia, w którym jest zamykana). W podwójnym zamku zależności zwrotnicy zawsze uwięziony jest jeden z kluczy, a po włożeniu drugiego klucza do zamka możliwe jest przełożenie zwrotnicy do przeciwnego położenia i wyjęcie pierwszego klucza. W ten sposób obecność klucza w nastawni jest potwierdzeniem przestawienia i zamknięcia zwrotnicy w wybranym położeniu.

Do uzależniania obecności odpowiednich kluczy od możliwości nastawienia przebiegu służą skrzynie kluczowe. Utwierdzanie przebiegów i blokada stacyjna, jeżeli jest stosowana, realizowana jest przeważnie poprzez bloki elektromechaniczne. Do wzajemnego uzależnienia pracy poszczególnych urządzeń (skrzyni kluczowej, aparatu blokowego, dźwigni sygnałowych) przeważnie także stosuje się klucze.

Tablice kluczowe

Tablica kluczowa stosowana może być w wyjątkowych przypadkach, np. podczas przebudowy urządzeń, i służy do wzrokowego skontrolowania poprawności ułożenia drogi przebiegu bez realizacji zależności. Dla każdego przebiegu w tablicy znajduje się rząd wieszadełek na których należy powiesić odpowiednie klucze. Tła w miejscach na klucze mają barwę czerwoną, co ma zwracać uwagę na brak klucza.

Skrzynia typu Zazulaka

Najbardziej rozpowszechnionym rodzajem skrzyni kluczowej na PKP jest skrzynia kluczowa konstrukcji inż. Zazulaka. Może być ustawiona w dowolnym miejscu nastawni, istnieje także możliwość powieszenia jej na ścianie. Składa się z zespołu poziomych i pionowych, wzajemnie uzależnionych od siebie suwaków, poruszanych przez zamki kluczowe umieszczone w rzędach przy krawędziach skrzyni - włożenie i przekręcenie klucza w zamku powoduje przesunięcie suwaka w kierunku zamka. Suwaki uzależnione są od siebie za pomocą nasadek zależności. Dla wzajemnego uzależnienia poziomych suwaków stosuje się dodatkowe pionowe suwaki wyłączające, poruszane suwakami poziomymi. Stan suwaków może być kontrolowany za pomocą styków elektrycznych.

W rzędach poziomych na dole i u góry skrzyni znajdują się umieszczone pionowo zamki zwrotnicowe, wykolejnicowe, otrzymania nakazu lub zgody, po bokach - umieszczone poziomo zamki sygnałowe i przebiegowe. Przekręcenie i wyjęcie danego klucza z poziomego zamka (np. klucza sygnałowego) możliwe jest po włożeniu i przekręceniu kluczy do odpowiednich zamków pionowych i powoduje ich zamknięcie.

Skrzynia typu Zazulaka

Przy przebiegach zamykanych i sygnalizacji kształtowej klucze sygnałowe wyjęte z zamków poziomych zwalniają zamknięte zamkami dźwignie sygnałowe. Przy przebiegach utwierdzanych, stosowanych często przy sygnalizacji świetlnej, klucze przebiegowe zamykane są w zamkach pod blokami przebiegowo-utwierdzającymi. Utwierdzenie bloku kontrolowane jest w obwodzie sygnałowym, przy czym podanie sygnału zezwalającego dokonywane jest typowo z pulpitu nastawczego. Jeden blok Pu może służyć do utwierdzania wielu przebiegów - wówczas kilka kluczy przebiegowych pasuje do jednego zamka podblokowego, a stwierdzanie na którym sygnalizatorze ma zostać wyświetlony sygnał odbywa się na podstawie stanów zestyków w skrzyni kluczowej. Blok Pu zwalniany jest samoczynnie pod wpływem zadziałania czujników torowych lub poprzez przekręcenie klucza w zwalniaczu kluczowym, którego usytuowanie wymusza wzrokową kontrolę przejazu pociągu.

W urządzeniach kluczowych stosuje się elektromechaniczną blokadę stacyjną. Bloki dania i otrzymania nakazu/zgody uzależniane są od skrzyni za pomocą kluczy - danie nakazu/zgody możliwe jest po włożeniu do zamka podblokowego klucza wyjętego ze skrzyni, z kolei odblokowany blok otrzymania nakazu/zgody zwalnia klucz z zamka podblokowego, który wkładany jest do pionowych zamków skrzyni kluczowej.

Pulpit do obsługi semaforów świetlnych przy urządzeniach kluczowych

Blokada liniowa przy sygnalizacji świetlnej powiązana jest z urządzeniami kluczowymi na drodze elektrycznej. Dla powiązania urządzeń kluczowych przy sygnalizacji kształtowej z blokadą liniową elektromechaniczną wymagane jest zastosowanie suwaków sygnałowych i zawórek, podobnie jak w urządzeniach mechanicznych scentralizowanych.

Skrzynia typu P46

Skrzynia kluczowa typu P46 ma formę skrzyni umieszczonej na stojaku, zawierającej na przedniej ściance zamki kluczowe i drążki przebiegowe mające formę obrotowych klamek. Zamki kluczowe poruszają poprzeczkami zależności umieszczonymi nad suwakami przebiegowymi, które poruszane są drążkami przebiegowymi. Drążki przełożyć można w lewo lub w prawo, dla dwóch sprzecznych przebiegów. Zależności między suwakami i poprzeczkami realizowane są przez nasadki zależności. Wałek na którym obraca się drążek może zostać zamknięty przez suwak innego, sprzecznego przebiegu. Na skrzyni umieszczony może być aparat blokowy z blokami Pu i blokady stacyjnej. Zależności pomiędzy przebiegami a blokami realizowane są przez zawórki umieszczone na osi drążków przebiegowych lub na wałkach blokowych poruszanych suwakami przebiegowymi.

Po włożeniu odpowiednich kluczy do zamków skrzyni należy przekręcić odpowiedni drążek przebiegowy, co powoduje zamknięcie poprzeczek tych zamków i zwolnienie poprzeczek zamków sygnałowych (przy sygnalizacji kształtowej). Zablokowanie bloku Pu powoduje utwierdzenie suwaka przebiegowego i umożliwia podanie sygnału z pulpitu nastawczego (przy sygnalizacji świetlnej).

Inne rodzaje skrzyń kluczowych

Istnieje również kilka innych rodzajów skrzyń kluczowych, w większości już wycofanych z eksploatacji. Podobną zasadę działania do skrzyni typu P46 ma skrzynia typu HL-35.

Na PKP stosowane były także skrzynie kluczowe typu Weinitschke. Skrzynie te posiadają jeden rząd zamków przy dolnej krawędzi skrzyni. Wszystkie zamki poruszają pionowymi suwakami zależności, a zamki sygnałowe dodatkowo poziomymi suwakami przebiegowymi. Na skrzyni umieścić można aparat blokowy z blokami blokady stacyjnej, których pręty są bezpośrednio uzależnione od suwaków przebiegowych.

Skrzynia typu Weinitschke umożliwia łatwą wzrokową kontrolę poprawności przygotowania drogi przebiegu. Na przedniej ścianie skrzyni znajduje się szereg poziomych różnokolorowych linii - każda z nich odpowiada jednemu przebiegowi, który opisany jest z boku, i posiada okienka kontrolne w których pokazują się tarczki umieszczone na suwakach zależnościowych. Jeżeli dany suwak zależnościowy znajduje się w poprawnym położeniu, w okienku pokazuje się barwa odpowiadająca barwie danej linii, jeżeli nie - kolor czerwony. Jeżeli przebieg jest nieczynny, w okienkach ukazuje się barwa czarna. Jeżeli zrezygnowano z włączenia w zależności danego elementu aby umożliwić jednoczesne odbywanie się innego przebiegu - kolor szary.