Urządzenia przekaźnikowe

Najbardziej rozpowszechnionym rodzajem urządzeń srk na PKP są urządzenia przekaźnikowe. Stosowane są w nich elektryczne napędy zwrotnicowe i sygnalizacja świetlna, a także układowa kontrola niezajętości torów, zapewniająca większe bezpieczeństwo ruchu w porównaniu ze starszymi urządzeniami bez kontroli niezajętości. Stosunkowo niewielkie rozmiary pulpitów nastawczych pozwalają na sprawne sterowanie dużymi okręgami z jednej nastawni, ponadto urządzenia przekaźnikowe można łatwo dostosować do sterowania zdalnego. Zależności realizowane są przez obwody elektryczne, przy pomocy przekaźników. Przekaźniki umieszczane są w oddzielnym pomieszczeniu - przekaźnikowni, która przeważnie znajduje się pod pomieszczeniem nastawnicowni w nastawni piętrowej.

W pierszych rodzajach urządzeń przekaźnikowych obwody zależnościowe projektowane były indywidualnie dla każdego posterunku. Następnie dążono do typizacji rozwiązań schematowych, układania ich w strukturę geograficzną (obwody kształtem odpowiadają układowi torowemu) i w końcu budowy urządzeń z uniwersalnych bloków przekaźnikowych realizujących funkcje zwrotnic, semaforów itp. (urządzenia zblokowane). W razie usterki cały blok może być łatwo wyjęty i wymieniony na zapasowy. Na PKP urządzenia zblokowane nie przyjęły się w szerszej skali.

Przekaźniki

Przekaźnik jest urządzeniem służącym do sterowania zestykami elektrycznymi pod wpływem przepływu prądu przez obwód sterujący przekaźnikiem. Przekaźniki umożliwiają powiązanie obwodów o różnych poziomach napięć, zwielokrotnianie sygnałów oraz tworzenie różnych zależności pomiędzy obwodami. Pod względem pewności działania przekaźniki dzielą się na przekaźniki I klasy, przekaźniki II klasy - których działanie powinno być dodatkowo kontrolowane - oraz przekaźniki pomocnicze, które nie mogą być stosowane w obwodach bezpośrednio związanych z bezpieczeństwem ruchu kolejowego.

Ze względu na sposób działania wyróżnia się przekaźniki elektromagnetyczne i elektroniczne, obojętne i spolaryzowane (których działanie zależy od polaryzacji prądu), dwu i trójpołożeniowe, na prąd stały lub przemienny. Przekaźniki określonego typu występują w różnych odmianach dla różnych napięć, układów zestyków czy z opóźnionym zwalnianiem kotwicy. Istnieją również przekaźniki realizujące określone funkcje, np. przekaźniki czasowe, przełączające zestyki z zadanym, regulowanym opóźnieniem, czy przekaźniki impulsujące, cyklicznie sterujące zestykami.

Budowa przekaźnika elektromagnetycznego obojętnego typu JRF
W technice srk najczęściej stosowane są przekaźniki elektromagnetyczne obojętne, dwupołożeniowe. Przekaźnik zbudowany jest z rdzenia, jarzma i kotwicy, stanowiących obwód magnetyczny, cewki z uzwojeniami oraz układu zestyków przełączanych kotwicą. Zamknięcie obwodu elektrycznego przez cewkę przekaźnika powoduje jego wzbudzenie, tzn. wyindukowanie pola magnetycznego przyciągającego kotwicę i przełączenie zestyków. Zestyki przy wzbudzeniu przekaźnika mogą zamykać, otwierać lub przełączać obwody elektryczne.

Pulpit kostkowy

Do obsługi urządzeń przekaźnikowych najczęściej stosowane są pulpity kostkowe. Na PKP używane są pulpity typu AC-20, składające się z ramy kratowej w której umieszczane są zunifikowane kostki o wymiarach 4x4 cm ze szczelinami świetlnymi tworzącymi obraz układu torowego. Pod płytką licową kostki umieszczony może być element z 9 miejscami (3x3) na żarówki telefoniczne lub diody LED do podświetlania soczewek i szczelin świetlnych, a pod nim element zawierający przycisk zajmujący jedno z pól w rogu lub na środku kostki. Stosowane w pulpitach przyciski najczęściej są przyciskami niestabilnymi dwu- lub trójpołożeniowymi, które można wcisnąć lub pociągnąć do góry. W miejscu na kostkę wbudować można licznik elektromechaniczny, przy pomocy którego liczone mogą być np. użycia przycisku doraźnego. Przy krawędzi pulpitu umieszczany jest zwykle panel na którym znajdują się większe elementy, takie jak amperomierze prądu nastawczego, woltomierze, przełączniki.

Pulpit kostkowy

Pulpit kostkowy - zbliżenie (urządzenia typu E)

Pulpit wykonany może być jako wolnostojący lub w wersji do umieszczenia na biurku. Nowsze odmiany urządzeń przekaźnikowych obsługiwane są pulpitami komputerowymi, mającymi postać typowego stanowiska komputerowego (urządzenia hybrydowe, przekaźnikowo-komputerowe).

Inne urządzenia

W pomieszczeniu nastawnicowni umieszczane są ponadto tablice kontrolne i tablice bezpieczników nastawczych. Na tablicy kontrolnej umieszczane są amperomierze, woltomierze, lampki kontrolne i przełączniki służące do kontroli i sterowania napięciem nastawczym, zasilaniem urządzeń, agregatem itp. Tablica bezpieczników nastawczych zawiera bezpieczniki nastawcze napędów zwrotnic i wykolejnic.

Tablica bezpieczników nastawczych oraz tablica kontrolna; widoczny dodatkowy pulpit kostkowy z przyciskami Kr

Do urządzeń przekaźnikowych eksploatowanych na PKP należą: